"Parasocial" vừa được Từ điển Cambridge (Anh) bình chọn là Từ khóa của năm 2025, phản ánh một hiện tượng tâm lý phổ biến trong giới trẻ toàn cầu. Thuật ngữ này mô tả mối liên kết cảm xúc một chiều mạnh mẽ với các đối tượng truyền thông, từ người nổi tiếng như Taylor Swift, G-Dragon (khi fan cảm thấy thân thiết dù chưa từng gặp), đến sự gắn bó với AI. Bài viết này sẽ đi sâu vào định nghĩa, phân tích lý do Parasocial trở thành từ khóa hot nhất năm 2025. Đồng thời chỉ ra các hệ lụy và cung cấp chiến lược cân bằng thiết thực trong kỷ nguyên truyền thông.

Parasocial là gì?

Mối quan hệ cận xã hội (PSR - Parasocial Relationship) là một hình thức liên kết tâm lý không đối xứng. Người hâm mộ dành thời gian, tình cảm và sự quan tâm sâu sắc cho một đối tượng mà họ chưa từng gặp mặt. Đối tượng đó cũng không hề biết đến sự tồn tại của họ.

• Nguồn gốc: Khái niệm này ban đầu xuất hiện từ những năm 1950, được gọi là Tương tác cận xã hội (PSI), dùng để mô tả cảm giác gần gũi mà khán giả truyền hình hoặc radio dành cho người dẫn chương trình. Người xem bắt đầu xem các nhân vật này như những người bạn thực thụ, một nhu cầu tự nhiên của con người là tìm kiếm sự kết nối xã hội.
• Định nghĩa trong kỷ nguyên số: Ngày nay, PSR bao gồm cảm giác gắn bó với bất kỳ đối tượng nào trên phương tiện truyền thông. Nó dựa trên nguyên tắc tâm lý học: sự tiếp xúc và quan sát lặp đi lặp lại hành vi, lời nói và cuộc sống của một người trên màn ảnh sẽ tạo ra ảo giác về sự thân mật cá nhân và sự tin cậy. Dù không có sự tương tác qua lại, người hâm mộ vẫn cảm thấy như họ là một phần của cuộc sống người nổi tiếng.
  • Ví dụ: Một số người hâm mộ cảm thấy có một sự gắn kết một chiều sâu sắc với G-Dragon vì âm nhạc và tính cách của anh khiến họ cảm giác như có sự kết nối cá nhân, dù họ chưa từng gặp anh ngoài đời.

Khái niệm Parasocial là gì?

Vì sao "Parasocial" được bình chọn là Từ khóa của năm 2025?

Việc một thuật ngữ tâm lý học chuyên ngành trở thành từ khóa đại chúng là một dấu hiệu văn hóa xã hội quan trọng, thể hiện sự thay đổi trong cách chúng ta kết nối. Lý do cốt lõi là từ khóa này đã cung cấp một cái tên chính thức và dễ hiểu cho một trải nghiệm cảm xúc phổ quát nhưng chưa được định danh trong kỷ nguyên mạng xã hội và AI. Sự công nhận này đánh dấu sự chuyển dịch lớn của ngôn ngữ để bắt kịp với thực tại tâm lý của con người.

Nhiều fan cảm thấy gắn bó sâu sắc với Taylor Swift và cầu thủ Travis Kelce, hạnh phúc khi thấy cả hai đính hôn

• Hiện tượng thân mật hóa cưỡng bức: Mạng xã hội, đặc biệt là các nền tảng video ngắn và livestream, thúc đẩy người nổi tiếng liên tục chia sẻ những khoảnh khắc "đời thường" và dễ tổn thương. Điều này tạo ra sự thân mật giả tạo, khiến fan tin rằng họ biết rõ idol hơn bất kỳ ai. Ví dụ, sự bùng nổ của các tour diễn lớn và sự kiện cá nhân của các ngôi sao đã khiến hàng triệu người cảm thấy họ là bạn thân của thần tượng, thúc đẩy lượt tìm kiếm từ khóa này tăng vọt.
• Trí tuệ nhân tạo và nhu cầu đồng hành: Yếu tố then chốt làm tăng tính thời sự của "Parasocial" là sự gắn bó cảm xúc với các chatbot AI. Những công cụ này được thiết kế để cung cấp phản hồi cảm xúc nhất quán, an toàn và không phán xét, lấp đầy khoảng trống xã hội cho những người cô đơn. Khả năng "tương tác" liên tục và đáng tin cậy của AI đã mở rộng đối tượng của mối quan hệ cận xã hội, từ người thật sang thực thể công nghệ.

Lắp Wifi FPT cho gia đình bạn để mỗi thiết bị đều có mạng mạnh, phủ sóng ổn định khắp nhà.

Các dạng mối quan hệ Parasocial phổ biến hiện nay

Parasocial có thể tồn tại dưới nhiều dạng mối quan hệ khác nhau

Mối quan hệ cận xã hội đã trở nên đa dạng, phản ánh sự phát triển của các kênh truyền thông:

• Parasocial truyền thống: Đây là dạng ban đầu, nơi người xem đồng cảm sâu sắc với nghệ sĩ, idol, nhân vật trong tiểu thuyết, phim ảnh hoặc những người cung cấp tin tức và giải trí trên TV. Dạng này thường có mức độ kiểm soát cảm xúc cao hơn.
• Parasocial với người sáng tạo nội dung (Creators và Influencers): Phổ biến trên YouTube, TikTok và Twitch. Những người này thường sử dụng phong cách trò chuyện cá nhân hóa, chia sẻ cuộc sống cá nhân (vlog, Q&A) để xây dựng hình ảnh "người bạn đáng tin cậy". Mối quan hệ này dễ dàng chuyển thành sự lệ thuộc hơn vì tính tương tác và cập nhật liên tục.
• Parasocial với thực thể công nghệ (AI Companion): Dạng mới nhất và phức tạp nhất. Người dùng phát triển cảm xúc cá nhân với các AI chatbot hoặc nhân vật ảo (Virtual Idols). Các công ty công nghệ khai thác Parasocial để tạo ra chiến lược marketing và bán hàng mới, sử dụng sự gắn bó cảm xúc này để tăng độ trung thành với thương hiệu hoặc sản phẩm.

Nhiều người dùng hiện nay có xu hướng phát triển cảm xúc cá nhân với các AI

Hệ lụy của mối quan hệ Parasocial đối với giới trẻ

Mối quan hệ cận xã hội có hai mặt rõ rệt đối với tâm lý, đặc biệt là giới trẻ - nhóm đối tượng nhạy cảm và dễ bị ảnh hưởng bởi truyền thông xã hội.

• Lợi ích tâm lý (mức độ lành mạnh): Ở mức độ vừa phải, Parasocial hoạt động như một nguồn giải trí và an ủi quan trọng. Nó giúp giảm thiểu cảm giác cô đơn và tăng cường khả năng đồng cảm. Cộng đồng fan (fandom) dựa trên Parasocial có thể trở thành cầu nối, giúp người trẻ tìm được bạn bè ngoài đời thực có cùng sở thích, từ đó thúc đẩy sự kết nối xã hội tích cực.
• Hệ lụy tiêu cực (mức độ lệ thuộc):
  • Sang chấn mất mát cận xã hội: Người hâm mộ trải qua nỗi đau buồn và mất mát thực sự khi thần tượng họ gắn bó rút lui khỏi ánh đèn sân khấu, qua đời, hoặc đơn giản là thay đổi hình ảnh theo cách không còn phù hợp với kỳ vọng của họ.
  • Ghen tuông và ảo tưởng: Khi mối quan hệ phát triển thành lãng mạn một chiều, fan có thể cảm thấy ghen tuông sâu sắc với đối tác thực tế của người nổi tiếng. Nghiêm trọng hơn, họ có thể rơi vào trạng thái ảo tưởng quyền lực, cho rằng mình có quyền kiểm soát hoặc can thiệp vào các quyết định cá nhân của thần tượng, dẫn đến các hành vi Toxic trong cộng đồng.
  • Cô lập xã hội: Parasocial quá mức có thể thay thế các mối quan hệ xã hội phức tạp và khó khăn ngoài đời thực, khiến cá nhân cô lập bản thân, chỉ tìm kiếm sự đồng hành trong thế giới ảo và làm suy yếu kỹ năng giao tiếp xã hội cần thiết.

Parasocial tưởng vô hại, nhưng lại ảnh hưởng mạnh đến cảm xúc và cả hành vi của mỗi người

Những thuật ngữ "hot" liên quan đến AI & mạng xã hội mà Cambridge bổ sung

Việc Cambridge bổ sung "Parasocial" cùng với các từ lóng khác cho thấy sự công nhận đối với ảnh hưởng của Gen Z và văn hóa mạng xã hội đối với ngôn ngữ toàn cầu.

Thuật ngữ	Giải thích ngắn gọn
Parasocial	Mối quan hệ cảm xúc một chiều, không được đáp lại, với một nhân vật truyền thông/ảo.
Delulu	Viết tắt của "delusional" (ảo tưởng). Thường được dùng để nói về việc duy trì niềm tin không thực tế, đặc biệt trong các mối quan hệ (cận xã hội hoặc lãng mạn).
Skibidi	Thuật ngữ chỉ xu hướng giải trí viral, cường độ cao, thường xuất hiện trong các video ngắn trên mạng xã hội.
Tradwife	Người vợ truyền thống. Phản ánh xu hướng giới trẻ tìm lại hoặc bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với các giá trị gia đình truyền thống trên mạng.

Sự liên quan giữa "Parasocial" và "Delulu" rất rõ ràng, vì ảo tưởng về sự thân mật cá nhân chính là yếu tố thúc đẩy nhiều hành vi phi thực tế trong fandom.

Lắp Wifi FPT cho phòng game tại gia, tận hưởng tốc độ tải nhanh, ping thấp và trải nghiệm mượt trên mọi thiết bị.

Câu hỏi thường gặp về Parasocial

Mối quan hệ Parasocial có xấu hoàn toàn không?

Không hề. Parasocial là một cơ chế tâm lý bình thường và có thể mang lại lợi ích giải trí, an ủi và cảm hứng. Nó chỉ trở nên xấu hoặc độc hại khi:

• Ám ảnh (mang tính Limerence) và chiếm đoạt suy nghĩ.
• Làm cạn kiệt tài chính hoặc thời gian của cá nhân.
• Thay thế hoàn toàn các mối quan hệ thực tế ngoài đời.

Parasocial khác fan bình thường là gì?

Sự khác biệt nằm ở mức độ đầu tư cảm xúc và nhận thức về ranh giới:

• Fan bình thường (Ngưỡng mộ): Tập trung vào tài năng, sản phẩm nghệ thuật, và thành tựu của thần tượng. Họ tôn trọng ranh giới cá nhân và chấp nhận sự thất vọng khi thần tượng đưa ra quyết định không như ý.
• Parasocial (Gắn bó cá nhân): Tin rằng họ có mối quan hệ thân thiết, cá nhân (thường là lãng mạn hoặc bạn bè) với thần tượng. Họ cảm thấy bị phản bội hoặc ghen tuông khi thần tượng có đối tác hoặc ảo tưởng rằng mình có trách nhiệm bảo vệ và hỗ trợ cuộc sống riêng tư của thần tượng.

Parasocial là gì mà khiến ta yêu người xa lạ như bạn lâu năm?

Làm sao biết mình đang lệ thuộc vào idol/creator/AI?

Hãy tự đánh giá bằng các dấu hiệu sau:

• Rối loạn chức năng cuộc sống: Mối quan hệ này chiếm hết thời gian rảnh, khiến bạn bỏ bê công việc, học tập hoặc bạn bè/gia đình ngoài đời thực.
• Phản ứng cảm xúc cường độ cao: Bạn cảm thấy giận dữ, bị phản bội hoặc ghen tuông thực sự khi idol có bạn gái/bạn trai hoặc khi creator không làm nội dung theo ý bạn.
• Kiểm soát và theo dõi: Bạn thường xuyên truy lùng thông tin cá nhân của họ, tin rằng bạn cần phải "cảnh báo" hoặc "chỉ dẫn" họ.
• Nguồn hạnh phúc duy nhất: Bạn cảm thấy trống rỗng hoặc đau khổ tột độ khi không có nội dung từ đối tượng Parasocial, và các mối quan hệ thực tế không thể mang lại sự an ủi tương tự.

Có nên "cắt đứt" Parasocial relationship hay chỉ cần học cách cân bằng?

Học cách cân bằng là chiến lược bền vững và thực tế hơn, vì rất khó để loại bỏ hoàn toàn các mối quan hệ này trong môi trường truyền thông hiện tại. "Cắt đứt" (còn gọi là "Parasocial Breakup") chỉ nên thực hiện khi sự lệ thuộc đã đạt mức độ bệnh lý, cần sự can thiệp của chuyên gia.

Chiến lược Cân bằng:

• Thiết lập giới hạn (Boundary Setting): Giới hạn thời gian sử dụng mạng xã hội và tiêu thụ nội dung về đối tượng Parasocial.
• Đầu tư vào quan hệ thực tế: Chủ động tìm kiếm và nuôi dưỡng các kết nối xã hội có đi có lại ngoài đời thực.
• Chuyển đổi mục tiêu: Sử dụng cảm hứng từ thần tượng để thúc đẩy các mục tiêu cá nhân (học tập, thể thao) thay vì chỉ tập trung vào cuộc sống của họ.
• Tự phân tích cảm xúc: Nhận diện và gọi tên các cảm xúc của mình (ghen tuông, tức giận, thất vọng) và hiểu rằng đó là phản ứng với một mối quan hệ không có thật.

Kết Luận

Mối quan hệ cận xã hội Parasocial là một hiện tượng tâm lý không thể tránh khỏi trong kỷ nguyên công nghệ. Việc nó trở thành Từ khóa của năm 2025 là lời nhắc nhở về sự thay đổi trong cấu trúc xã hội. Trong khi Parasocial cung cấp sự an ủi và đồng hành, nó cũng đặt ra thách thức về ranh giới cá nhân và thực tế xã hội. Trí tuệ nhân tạo sẽ tiếp tục làm sâu sắc thêm loại hình gắn bó này. Do đó, việc giáo dục giới trẻ về sự khác biệt giữa tương tác ảo và quan hệ thực, cùng với việc trang bị các kỹ năng quản lý cảm xúc là thiết yếu để duy trì sức khỏe tinh thần trong một thế giới ngày càng trở nên "cận xã hội" hơn.